สำรวจถนนชีวิต

ทันทีที่ตีพิมพ์ในปี 1920   ถนนชีวิต (Main Street) ก็กลายเป็นหนึ่งในนวนิยายไม่กี่เล่ม ที่มิใช่เพียงสร้างปรากฏการณ์ในแวดวงวรรณกรรม  แต่ยังก่อแรงสั่นสะเทือนต่อพลเมืองอเมริกันทั่วทั้งประเทศ   เรียกได้ว่าไม่มีชาวอเมริกันคนไหนไม่ได้อ่านนวนิยายเล่มนี้  และ Main Street ก็ได้กลายเป็นคำที่ถูกบัญญัติในพจนานุกรมอเมริกัน ที่มีนัยยะถึงความเป็นบ้านนอกและใจคับแคบ ชื่อของหนุ่มภูธรจากมินนีโซต้า ผู้ก่อนหน้านี้แทบไม่มีใครรู้จักได้กลายเป็นนักเขียนชื่อกระฉ่อนในเวลาอันรวดเร็ว  ด้วยเนื้อหาที่โจมตีขนบธรรมเนียมดั้งเดิมและความ “มือถือสากปากถือศีล”  ดังที่กวีและนักวิจารณ์  มัลคอล์ม  โควลี่ย์ กล่าวไว้หลังจากนั้นไม่กี่ปีว่า

“คนอเมริกันที่ซื้อหนังสืออ่านมีจำนวนสองถึงสามแสนคน  หากนวนิยายสักเล่มมียอดขายประมาณนี้ ก็หมายความว่า  ต้องมีผู้อ่านที่อยู่ในหมู่บ้านไกลปืนเที่ยงรวมอยู่ด้วย  ซึ่งบ้านหลังหนึ่ง ๆ ในถิ่นห่างไกลเหล่านี้ในชั่วอายุคนหนึ่งมีหนังสือไม่เกินสิบเล่มบนชั้นหนังสือ  ทว่าในปี 1921 ในห้องรับแขกของไม่ว่าโรงเตี๊ยมไหน  คุณย่อมเห็น ถนนชีวิตวางอยู่ระหว่าง ไบเบิ้ล กับ เบนเฮอร์”

แน่นอนยอดขาย 250,000 เล่มภายในไม่กี่เดือน และสองล้านเล่มในชั่วเวลาไม่กี่ปีหลังจากตีพิมพ์ครั้งแรก ทำให้ ถนนชีวิต กลายเป็นนวนิยายอเมริกันที่ขายดีที่สุด และอาจทรงอิทธิพลที่สุดด้วยตลอดช่วงระยะเวลาตั้งแต่ปี1900 ถึง 1925     ลุดวิก  ลูวิซอห์นถึงกับกล่าวว่า “น่าจะไม่มีนวนิยายเล่มใดนับจาก กระท่อมลุงทอม ที่ส่งผลสะเทือนลึกล้ำกว้างขวางต่อพื้นผิวชีวิตของคนในชาติเท่านี้อีกแล้ว”

          เหตุผลข้อหนึ่งที่ทำให้ ถนนชีวิต  ตรึงใจผู้อ่านได้อย่างฉับพลันเช่นนี้ก็เพราะนวนิยายได้พูดแทนสิ่งที่อยู่ในใจของคนจำนวนมาก   ในค.ศ.นั้น ชาวอเมริกันโดยส่วนใหญ่เป็นผู้ที่เติบโตจากเมืองเล็ก ๆ หรือท้องถิ่นห่างไกลความเจริญ (แม้การอพยพเข้าสู่เมืองใหญ่ ๆ เริ่มต้นขึ้นแล้ว)  ผู้อ่านนวนิยายเล่มนี้ส่วนใหญ่จึงคุ้นเคยกับบรรยากาศของถนนสายหลักหรือเมนสตรีทที่ตัดผ่านหมู่บ้านของตนที่แทบไม่ต่างไปจากโกเฟ่อร์แพรรี่ของซินแคลร์ ลูอิ๊ส

ถนนชีวิต สะท้อนภาพความจริงอย่างตรงไปตรงมาของชีวิตชาวอเมริกันหลายล้านคน  และทำให้ผู้อ่านนึกถึงตัวเองและสังคมที่ตนอยู่  ลูอิ๊สเขียนไว้ในร่างอัตชีวประวัติสำหรับคณะกรรมการพิจารณารางวัลโนเบลว่า “มีหลายแสนคนที่อ่านหนังสือเล่มนี้ด้วยความแสบสันต์ถึงทรวงเหมือนกำลังสูดฟันซี่ที่ปวด”    นักอ่านหญิงท่านหนึ่งบรรยายความรู้สึกว่า “ฉันเคยอยู่ในทุก ๆ หน้าของ ถนนชีวิต เป็นเวลาสิบห้าปี”

          อาจกล่าวได้ว่า  นวนิยายเล่มนี้ได้ปลดเปลื้องชาวอเมริกันจากมายาคติที่ยึดถือกันมานานนมว่า  ในแถบถิ่นมิดเดิ้ลเว้สต์เท่านั้นที่คุณได้พบกับดินแดนของพระเจ้า  หรือดังภาษิตประจำถิ่นที่ว่า “ทุ่งต้องกว้าง ใจจึงกว้างได้  เขาต้องสูง เป้าหมายจึงสูงได้”   หรือความเชื่ออย่างภาคภูมิใจว่าเมืองเล็ก ๆ ของอเมริกาได้บรรลุความเป็นประชาธิปไตยที่เรียบง่ายและสมบูรณ์แบบที่สังคมล้าสมัยอื่น ๆ ไม่รู้จัก    และความเชื่ออย่างฝังรากว่า “สุภาพสโมสร  ครอบครัว โบสถ์  ธุรกิจมั่นคง  พรรคการเมือง  ประเทศชาติ  อภิเผ่าพันธุ์ผิวขาว” คือคำตอบสำเร็จสำหรับความสมบูรณ์พูนสุข    กล่าวโดยสรุปก็คือ ถนนชีวิต พุ่งหอกใส่วัฒนธรรมบ้านนอกอเมริกันที่เต็มไปด้วยความลำพองตน  และเหวี่ยงคำเยาะหยันและข้อกังขาใส่ศาสนศรัทธาที่แสนคับแคบในจิตใจ

          ซินแคลร์  ลูอิ๊ส คงเขียนถึงโกเฟ่อร์แพรรี่ด้วยความรู้สึกที่มีทั้งรักทั้งชัง ทั้งเอ็นดูและหยามหยันเช่นนี้ไม่ได้อย่างแน่นอนหากตัวเขาเองมิได้เป็นผลิตผลของสังคมบ้านนอกอย่างเมืองโซ้คเซ็นเต้อร์ที่เขาเกิดและเติบโต   โซ้คเซ็นเต้อร์เป็นเมืองเล็ก ๆ กลางทุ่งแพรรี่ในรัฐมินนีโซต้า  มีประชากรในปีที่เขาเกิด ค.ศ. 1885 เพียง 1,200 คน  ดังนั้นลูอิ๊สจึงคุ้นเคยกับตัวละครและรู้จักกับสิ่งที่เขาเขียนเป็นอย่างดี  แต่ก็เป็นไปได้ว่า  กว่าเริ่มลึกซึ้งกับมันก็เมื่อเขาได้กลับไปเยี่ยมบ้านเกิดพร้อมกับแฟนสาวชาวกรุงพิมพ์เดียวกับแคโรล เค็นนิข็อตต์ ตัวละครหลักผู้ดำเนินเรื่องใน ถนนชีวิต      เขาเริ่มมองผ่านสายตาอันแปลกแยกแบบเฟมินิสต์ของแฟนสาวของเขา แล้วร่างความคิดนวนิยายชีวิตชาวเมืองเล็ก ๆ ก็หลอนอยู่ในหัวเขาอีกหลายปีจากนั้น

          แต่ความจริง ประกายความคิดของนวนิยายเรื่องนี้ได้ผุดขึ้นก่อนหน้านั้นแล้ว ในราวต้นปี 1905  ขณะที่ยังเป็นนักศึกษาอยู่ที่เยล  เค้าโครงที่ต่อมากลายเป็น ถนนชีวิต ได้เริ่มก่อร่างขึ้นขณะการสนทนาหลายต่อหลายครั้งกับชาร์ลส์ ดอเรียน เพื่อนทนายความ  นักอ่านและนักฝัน  ผู้ไม่พอใจชีวิตในโซ้คเซ็นเต้อร์  แต่ก็เฉื่อยเนือยเกินกว่าจะดิ้นรนหนีจากมันมา  ในอนุทินของเขา  ลูอิ๊สบันทึกบทสนทนานั้น และเรียกสิ่งที่ดอเรียนประสบอยู่ว่า  ภาวะติด “เชื้อไวรัสหมู่บ้าน” (village  virus)   “ฉันต้องเขียนหนังสือที่มันเข้าถึงเลือดเนื้อของคน และความจริง ‘พระเจ้าสร้างแผ่นดิน   คนสร้างเมือง...แต่ปีศาจสร้างหมู่บ้าน’  ที่ในเมืองใหญ่ เราไปหาเพื่อนหรือไปดูหนังในโรงภาพยนตร์  แต่ในโซ้คเซ็นเต้อร์ไม่มีอะไรทำเลยนอกจากดื่มและเล่นโป๊กเกอร์(สำหรับคนที่ไม่อ่านหนังสือ)”  ลูอิ๊สกล่าวในเวลาต่อมาว่าเขาเคยเขียนนวนิยายเล่มหนึ่งก่อนหน้านี้กว่า 200,000 คำ และให้ชื่อว่า  The Village  Virus  แต่ก็ไม่เคยมีผู้ใดได้เห็นต้นฉบับของเรื่องที่ว่านี้

          แนวคิดที่จะเขียน ถนนชีวิต ยังคงวนเวียนอยู่ในหัวของลูอิ๊สตลอดจนกระทั่งทศวรรษต่อมา  ในช่วงที่เขามีผลงานนวนิยายสามเรื่อง  กับเรื่องสั้นอีกจำนวนมาก  และภายหลังจากการใช้ชีวิตแบบ “โบฮีเมี่ยนวิถี” ในหมู่บ้านกรีนิชในนิวย้อร์คอยู่หลายปี  เขาก็ควงภรรยากลับไปเยี่ยมบ้านเกิด  และได้เห็นปฏิกิริยาของเกรซี่ที่มีต่อสิ่งที่เขาคุ้นชินกับมันตั้งแต่เด็ก  ตัวอย่างเช่น  เวลาที่เธอไปร่วมประชุมกับสโมสรเกรดาทิม  (ซึ่งกลายมาเป็นสโมสรมรณานุสติใน ถนนชีวิต)  และอภิปรายเรื่องหัวข้อวรรณคดีในปีต่อไป  แต่สุดท้ายกลับลงมติให้อุทิศเวลาการศึกษาทั้งหมดกับพระคัมภีร์

          หลังกลับจากเยี่ยมบ้านเกิด  ลูอิ๊สรู้ทันทีว่านวนิยายของเขาต้องดำเนินไปในแนวใด  ตัวละครที่ถอดแบบมาจากชาร์ลส์ ดอเรี่ยนที่เขาให้ชื่อว่ากาย พอลล็อค ถูกผลักถอยไปเป็นฉากหลัง  และแกนหลักของนวนิยายกลายเป็นแคโรล ที่บุคลิกส่วนใหญ่อิงมาจากเกรซี่ภรรยาของเขา   แคโรล เค็นนิข็อตต์ สาวชาวกรุงหัวสูง ผู้รักศิลปะ เต็มไปด้วยความฝัน  แต่ก็เต็มไปด้วยความฉาบฉวยและถือดี  อันเป็นขั้วขัดแย้งอย่างสิ้นเชิงกับความอัปลักษณ์และรสนิยมที่เน้นประโยชน์ใช้สอยของโกเฟ่อร์แพรรี่  และแน่นอนความเป็นจริงที่เธอเห็นช่างแตกต่างราวฟ้ากับเหวกับจินตภาพความงดงามของชีวิตชนบทที่เธอได้อ่านจากวรรณคดี

...พร้อมจินตภาพจากวรรณคดีล้วน ๆ –หมู่บ้านอันแสนงดงาม  ดอกฮอลลี่ฮ็อค  ทางเกวียน  และชาวกระท่อมแก้มปลั่งเป็นลูกแอ๊ปเปิ้ล  แต่สิ่งที่เห็นคือด้านข้างของโบสถ์เซเว่นเดย์แอ๊ดเวนทิสต์  ที่ผนังมุงไม้แผ่นเรียบสีตับบูดกับกองขี้เถ้าด้านหลัง  คอกม้าไม่ได้ทาสี  กับตรอกที่มีรถส่งของยี่ห้อฝอร์ดจอดอยู่ 

และเมื่อแคโรลก่อตั้งกลุ่มการละครขึ้นในโกเฟ่อร์แพรรี่  ความวาดหวังไว้ว่าละครที่เธอกำกับจะต้องสะเทือนใจอย่างยี้ตส์  ประเทืองปัญญาอย่างชอว์  และฉากสวยงามอย่างมีศิลปะอย่างกอร์ดอน เคร้ก  ทว่าระดับเท่าที่พอจะให้เธอกับชาวเมืองมาเจอกันก็ได้แค่เพียงละครโปกฮาชั้นต่ำเรื่อง “หญิงสาวจากแคงกากี้”  ที่แม้แต่ตัวเธอเองก็ยังยอมรับว่า “นี่คือละครห่วยที่แสดงได้อย่างน่ากระอักกระอ่วนใจที่สุด”   ครั้งแล้วครั้งเล่าที่ความหวังของแคโรลพังทลาย  และหลายครั้งที่ผู้อ่านรู้สึกขบขันถึงขั้นหัวเราะเยาะกับความมุ่งมาดปรารถนาของเธอ  แต่ก็ไม่ถึงกับไร้ความเห็นใจเพราะอย่างน้อยเธอก็พยายามเพื่อสิ่งที่ดีกว่า  อย่างน้อยเธอก็ยืนกรานที่จะไม่พอใจกับความดาดๆที่มองแต่ประโยชน์ใช้สอยจนไม่เห็นคุณค่าความงาม

เมื่ออเมริกาเข้าสู่สงครามโลกครั้งที่หนึ่งในปี 1917  ลูอิ๊สรู้สึกเหมือนน้ำท่วมปากในทันใด  กระแสความเกลียดชังเยอรมันทำให้เขาไม่สามารถพูดได้อย่างอิสระ  เพราะไม่ว่าพูดอะไรก็มีสิทธิ์ถูกเหมาว่าเป็นพวกต่อต้านอเมริกันได้หมด  ดังเช่น  ยูยีน เด๊ปส์ ผู้นำกรรมกรที่เป็นวีรบุรุษคนหนึ่งของลูอิ๊สถูกจับเข้าคุก  เพียงเพราะแสดงความเห็นว่าสหรัฐอเมริกาไม่ควรไปยุ่งกับสงคราม  เขาต้องรออีกสามปี  จึงสามารถระบายความรู้สึกต่อกระแสชาตินิยมไม่ลืมหูลืมตาในช่วงสงครามได้ใน ถนนชีวิต

          อารมณ์หลังสงครามที่ผู้คนเริ่มตั้งคำถามต่อค่านิยมและการปลุกเร้ากระแสชาตินิยมของอเมริกันนั้นสอดคล้องกับความคิดความเชื่อของลูอิ๊ส ถนนชีวิต นับว่าตีพิมพ์ในช่วงจังหวะเวลาที่เหมาะเจาะ ที่ผู้คนมากมายไม่เพียงศิลปิน  ปัญญาชน  แต่พลเมืองอเมริกันทั่วไปเริ่มแลกเปลี่ยนข้อข้องใจต่อกัน  ดังนั้นความสำเร็จของนวนิยายเล่มนี้จึงมิใช่มาจากอัจฉริยภาพของเขาเท่านั้น  แต่เป็นเพราะว่าวุฒิภาวะชาวอเมริกันสุกงอมพร้อมแล้วที่กลืนยาขมจากตัวหนังสือของเขา

           *****

          ข้อวิจารณ์หนึ่งที่นักเขียนรุ่นหลังแนวทดลองอย่าง เฮมิ่งเวย์  มีต่องานเขียนของลูอิ๊สก็คือ  มันโน้มเอียงไปทางสังคมวิทยามากกว่าจะเป็นงานศิลปะ  แต่ก็อาจมองได้อีกมุมว่างานเขียนของลูอิ๊สก็เป็นงานทดลองในตัวมันเอง ที่มีความสำเร็จเป็นเครื่องการันตี  การเล่ารายละเอียดต่าง ๆ  ด้วยชั้นเชิงแบบนักข่าวในถนนชีวิต สามารถสื่อสารกับผู้อ่านร่วมสมัยได้อย่างแจ่มชัด  และแม้ว่ามีสิ่งต่าง ๆ ที่บัดนี้กลายเป็นเพียงวัตถุโบราณปรากฏอยู่มากมายในเรื่อง  แต่นั่นก็หาได้ทำให้สาระที่สะท้อนอยู่ในนวนิยายเรื่องนี้เป็นเรื่องไกลตัว  กล่าวได้ว่า  ลูอิ๊สพัฒนางานเขียนของเขาภายในกรอบจารีตแองโกล-อเมริกัน  มิได้ทลายหรือสร้างกฎใหม่อย่างนักเขียนร่วมสมัยเดียวกับเขาอย่างเจมส์  จ๊อยซ์   

ลูอิ๊สหยิบประเด็นทางสังคมและประวัติศาสตร์มาผสานเข้ากับนวนิยายของเขาได้อย่างกลมกลืน ถนนชีวิต คือภาพตัวอย่างของอภิปัญหาอมตะ -การเอารัดเอาเปรียบชาวนาของคนเมือง   นอกจากนี้มันยังพื้นที่ของการระบายความคับแค้นใจของลูอิ๊สจากการเป็นเป้าเกลียดชังของลัทธิคลั่งชาติในระหว่างสงครามโลกครั้งที่ 1

          ในการวาดภาพเหมือนชีวิตคู่อันลุ่ม ๆ ดอน ๆ ของตนเอง  ผ่านตัวละครแคโรลและเค็นนิข็อตต์  ลูอิ๊สได้แทรกความเห็นลงในบทวิวาทะทางวัฒนธรรมว่าด้วยการแต่งงานและบทบาทสตรีทั้งในและนอกบ้าน  หากเปรียบกับตัวละครโศกอย่างนอร่า เฮลเม่อร์ใน A Doll’s House (1879) ของเฮนริค อิ๊บเซ่น ที่สั่นคลอนจารีต (ในสมัยนั้น) อย่างรุนแรง  ด้วยการทิ้งสามีและลูกเพื่อเรียนรู้การเป็นมนุษย์ที่มีอิสระอย่างเต็มที่  แคโรลกลายเป็นผู้หญิงดาด ๆ ที่บางครั้งก็เพ้อเจ้อไปเลย  หากแต่ความทุกข์ของผู้หญิงอย่างแคโรลนั้นเป็นสิ่งที่มีอยู่จริง  และปัญหาและสภาพการณ์ที่ทำให้เธอแยกจากสามีก็เป็นสิ่งที่เราพบเห็นอยู่ทุกเมื่อเชื่อวัน  คำพูดของแคโรลที่ว่า “ฉันพยายามรักษาวิญญาณตัวเอง”  มุ่งหมายในผู้อ่านรู้สึกว่าคำกล่าวนี้ออกมาจากใจเธอจริง ๆ

          ในเชิงสังคมวิทยา  ผัวเมียเค็นนิข็อตต์ยังอยู่ในยุคความไม่เท่าเทียมของชายหญิง  ผู้ชายยังอาบเหงื่อต่างน้ำทำงานอยู่ฝ่ายเดียว  ขณะที่ผู้หญิงอยู่เหย้าเฝ้าเรือนและมีเวลาคิดฟุ้งซ่าน  การคลี่คลายปัญหาคู่ของเค็นนิข็อตต์ของลูอิ๊สสวนทางกับการคาดเดาของผู้อ่าน  แทนที่ทำให้แคโรลเป็นฝ่ายได้รับความเห็นใจ  เขากลับเสริมวิลล์ที่บ่อยครั้งดูทึ่มให้มีบุคลิกแข็งแกร่ง  และหลายครั้งทำให้ผู้อ่านรู้สึกเห็นใจ  ซึ่งนี่ไม่ใช่เรื่องบังเอิญ  ในคำนำของนวนิยายเล่มนี้ฉบับที่ตีพิมพ์ปี 1937 ลูอิ๊สได้ยอมรับว่าแคโรล “ไม่ได้นิสัยดีอย่างสามีเธอ... ผมคิดอย่างละเอียดรอบคอบที่สุดแล้วว่า  เธอไม่ควร-เธอควรแค่ฉลาดพอวิจารณ์เล็ก ๆ น้อย ๆ แต่ไม่ควรฉลาดพอทำอะไรได้”

          ถนนชีวิต แม้สะท้อนวิถีอเมริกัน  แต่ดังที่เบอร์หนาร์ด ชอว์เคยกล่าวไว้ว่า คำวิพากษ์วิจารณ์ของลูอิ๊สนั้นสามารถนำไปใช้ได้กับชาติอื่น ๆ ด้วย  และจอห์น กัลส์เวอร์ธี่ นักเขียนนวนิยายชาวอังกฤษย้ำว่า “ทุก ๆ ประเทศล้วนมีเมนสตรีทของตน”   เกือบศตวรรษผ่านไป สิ่งที่ปรากฏในนวนิยายเรื่องนี้ยังคงจริงอยู่  และมิใช่จริงเฉพาะเมนสตรีท  แต่บนถนนสายหลักและสายทุนนิยมทุกแห่งทั่วโลกด้วย  และแม้ลูอิ๊สบอกว่านวนิยายของเขาคือ “ประวัติศาสตร์ร่วมสมัย” ที่ฉายภาพเหตุการณ์ ณ สถานที่และเวลาหนึ่ง  ทว่ามันได้พูดแทนยุคสมัยของเราด้วย  หลายสิ่งยังล้อกับยุคสมัยของเราได้อย่างเหมาะเจาะ  โกเฟ่อร์แพรรี่ในช่วงสงครามไม่ต่างกับโลกปัจจุบันในภาวะสงครามก่อการร้าย  วิธีคิดแบบวิลล์ เค็นนิข็อตต์ที่ว่า “เมื่อใดที่เป็นปัญหาของการปกป้องชาติบ้านเมือง  และสิทธิตามรัฐธรรมนูญ  การเก็บหลักข้อบังคับปรกติขึ้นก่อนก็เป็นเรื่องสมควร” สามารถอ่านพบได้ตามหน้าบทบรรณาธิการทุกวันนี้

          ลูอิ๊สต่างกับนักเขียนร่วมสมัยของเขา    เขาไม่เคยพยายามแสวงหาคำตอบจากอุดมการณ์ทางการเมืองไม่ว่าสายใด   เขาเกลียดเผด็จการ  และไม่วางใจในวิจารณญาณของ “ประชาชน”  เขาเชื่อในจิตวิญญาณเสรีที่อ่อนไหวและรู้จักพลาดพลั้ง ดังที่เขาเขียนไว้ในหมายเหตุของ It Can’t Happen  Here ว่า “แม้พวกคอมมิวนิสต์และฟ้าสซิสต์หรือทั้งคู่จะครอบครองโลก  เสรีนิยมก็ยังต้องเดินหน้ารักษาอารยธรรมต่อไป  แม้จะไม่มีหวังก็ตาม”

          แม้ว่านวนิยายเชิงสังคมวิทยาในแบบฉบับของลูอิ๊สจะห่างหายจากความนิยมไปหลังการเสียชีวิตของเขา  และถูกมองข้ามเป็นเวลาหลายทศวรรษหลังจากนั้น  ทว่าเมื่อไม่นานมานี้เราเพิ่งกลับมาซาบซึ้งในงานเขียนที่เต็มไปด้วยชั้นเชิงวรรณศิลป์ของเขา  และเราคงได้แต่เพียงขอบคุณในสิ่งที่เขาบอกเราถึงวิถีอเมริกันในยุคสมัยของเขาและของเรา

(แปลและเรียบเรียงจาก "คำนำเสนอ" โดย Brooke Allen ใน Main Street จัดพิมพ์โดย Barnes&Noble Classics, 2003)